Safvet Ne Demek Osmanlıca?
Safvet kelimesi, Osmanlıca kökenli bir terim olup, “temizlik” ve “saflık” anlamlarına gelir. Ancak, bu kelimenin toplumsal cinsiyet, çeşitlilik ve sosyal adalet bağlamında nasıl bir anlam kazandığına bakmak, gündelik hayatla nasıl ilişkilendirilebileceğini görmek oldukça ilginçtir. Özellikle İstanbul gibi çok kültürlü, farklı toplumsal katmanların bir arada bulunduğu bir şehirde, “Safvet” kavramı, sadece fiziksel temizlik ya da saflık değil, aynı zamanda insan ilişkilerindeki saf ve kirli dinamikleri, toplumsal eşitsizlikleri de temsil eder.
Ben de bir İstanbullu olarak, sokakta, toplu taşımada, iş yerinde ve sivil toplum kuruluşunda gözlemlediğim durumlar üzerinden, bu kavramın toplumsal etkilerini sizlere aktaracağım.
Safvet ve Toplumsal Cinsiyet
Toplumsal cinsiyet, bireylerin toplumda erkeklik ve kadınlık rolleriyle tanımlandığı, kültürel olarak inşa edilen bir kavramdır. Osmanlıca’daki “Safvet” kelimesi de, cinsiyetçi bir yapının sonucu olarak, sadece kadınlar için geçerli bir temizlik ya da saflık anlayışını içerebilir. Kadınlardan beklenen saf ve temiz bir imaj, aslında onları yalnızca fiziksel değil, aynı zamanda moral ve ahlaki olarak “saf” kabul etme eğilimidir. Bu anlayış, günümüz toplumunda da kadınların üzerindeki baskıların bir yansımasıdır.
Bir gün, İstanbul’da toplu taşımada, karşımdaki genç kadının kıyafetini gözlemledim. Üzerinde sokak modasına uygun, ancak oldukça rahat bir kıyafet vardı. Yanında oturan yaşlı bir adam, kadının giyimi ile ilgili hoş olmayan yorumlar yapıyordu: “Böyle kıyafetle dışarıda ne işi var?” Oysa o genç kadın, sadece kendini rahat hissediyordu. Burada aslında “Safvet” anlayışının nasıl farklı bir biçimde işlediğini görmek mümkün. Bir kadının saf ve temiz sayılabilmesi için, toplumun ona yüklediği bazı kriterlere uyması bekleniyor. Bu, toplumsal cinsiyet normlarına uygunlukla ilişkili bir saflaşma ya da kirlenme meselesidir. Toplum, kadına her zaman “saf” olma baskısı yaparken, ona ait olmayan her şey “kirli” olarak değerlendirilebiliyor.
Safvet ve Çeşitlilik
Çeşitlilik, farklı ırkların, kültürlerin, etnik kökenlerin bir arada var olma halidir. İstanbul, dünya çapında pek çok farklı toplumu bir arada barındıran bir şehir olduğu için çeşitlilik, burada her an karşılaşılan bir olgudur. Safvet kelimesi, çeşitliliğin olduğu toplumlarda zaman zaman bir “temizlik” kavramına dönüşebilir. Çeşitli grupların, kültürlerin ve bireylerin bir arada yaşaması, bazen kimliklerin ve farklılıkların “saflık” anlamında algılanmasını zorlaştırabilir.
Geçenlerde bir arkadaşımın iş yerinde düzenlediği bir etkinlikte, farklı kökenlerden gelen bir grup insanın yemekler üzerinden birbirleriyle etkileşimde olduğunu gözlemledim. Farklı yemeklerin ve kültürel pratiklerin bulunduğu bir ortamda, bazı katılımcıların başka kültürlerin yemeklerini “kirli” ve “sağlıksız” olarak nitelendirdiğini duydum. Bu, bazen “Safvet” kavramının, kültürel ve etnik çeşitliliği anlamak yerine, dar bir bakış açısıyla “temiz” ve “güvenilir” olandan ne anlaşıldığına dair yanlış bir algı yaratabilmektedir. Oysa çeşitlilik, zenginlik demektir, ama buna rağmen çoğu zaman bu çeşitliliği dışlayan “saflık” anlayışı, toplumsal bir problem yaratabilir.
Safvet ve Sosyal Adalet
Sosyal adalet, toplumsal eşitsizliklerin ortadan kaldırılması, herkesin eşit fırsatlar ve haklarla yaşaması anlamına gelir. “Safvet” kelimesi, bir anlamda sosyal adaletin de temellerine ışık tutmaktadır. Temiz, saf bir toplum yaratmak için yapılması gereken şey, tüm bireylerin eşit haklara sahip olduğu, baskılardan arınmış bir düzen oluşturmaktır.
Günlük yaşantımda, özellikle iş yerimde ve sivil toplum alanındaki çalışmalarımdan, sosyal adaletin yetersiz olduğu durumlarla sıkça karşılaşıyorum. Bir defasında, çalıştığım kurumdaki gönüllülerden biri, başka bir etnik kökenden gelen birine yapılan ayrımcılıkla ilgili endişelerini dile getirdi. Onun için “Safvet” kavramı, tüm bireylerin eşit ve adil bir şekilde kabul edilmesiydi. Bu da toplumsal eşitsizlikleri, ırkçılığı ve dışlanmayı ortadan kaldıran bir anlayışı ifade ediyordu.
Safvet: Günlük Hayata Yansıyan Bir Kavram
Osmanlıca’daki “Safvet” kelimesinin bugüne nasıl yansıdığını anlamak, günlük hayatımızdaki basit gözlemlerle mümkün olabilir. Sokakta yürürken, toplu taşıma araçlarında, hatta iş yerinde bile bu kavramın etkilerini hissedebiliriz. “Temizlik” ve “saflık” sadece fiziksel bir durum olmaktan çıkar, toplumsal ve kültürel bir anlam taşır. İnsanlar, çeşitli nedenlerden dolayı zaman zaman saf sayılmaya çalışılırken, bazen de dışlanabilir, kirli olarak etiketlenebilir.
Safvet kavramı, İstanbul’un farklı kültürel katmanlarının, etnik çeşitliliğinin ve toplumsal eşitsizliklerinin bir yansımasıdır. Toplumsal cinsiyet eşitsizliği, kültürel çeşitliliği dışlama ve sosyal adaletsizlikler bu kavramın birer sonucu olarak karşımıza çıkar. Ancak, “Safvet” sadece geçmişin Osmanlıca dilinden günümüze taşınmış bir kelime değil, aynı zamanda bu toplumsal meseleleri anlamamız ve çözüm üretmemiz için bir araçtır. Hepimizin kendimizi saf, temiz ve eşit hissettiği bir toplum yaratmak, el birliğiyle mümkün olacaktır.